Cytryna – specjalistka od wykrzywiania twarzy

Pochodzi z wielodzietnej rodziny rutowatych. Znana jako zwyczajna, właściwa lub kwaśna. Uprawiana w licznych odmianach dosłownie na całym świecie, nie tylko dla smacznych owoców, ale też dla urody roślin. Jej właściwości lecznicze i kosmetyczne znane i cenione są od dawna. Również w kuchni cieszy się wielką popularnością. Dziś na tapecie cytryna!

Wędrówki aromatycznego cytrusa

Jej ojczyzną są tropikalne lasy Azji Południowo – Wschodniej, prawdopodobnie Chiny. Wiele wskazuje na to, że podobnie jak większość cytrusów, powstała w wyniku skrzyżowania innych gatunków z tej grupy (przypuszczalnie cytrona z limą). Z Azji cytryna trafiła do Mezopotamii, skąd Arabowie w X wieku zawieźli ją do Palestyny. Tam z kolei, podczas wypraw krzyżowych, zetknęli się nią Europejczycy.

Nasza bohaterka, przygarnięta przez Krzyżowców, w XI wieku trafiła na kontynent europejski. Została rozpowszechniona i zaczęła być uprawiana niemal w całym obszarze śródziemnomorskim. Do Ameryki cytryny sprowadził Krzysztof Kolumb, a na przełomie XVII i XVIII wieku uprawę cytryn zapoczątkowano w krajach o klimacie tropikalnym.

Obecnie największe plantacje cytryn można spotkać w wielu krajach basenu Morza Śródziemnego. Dwa z nich, Włochy i Hiszpania, należą do światowych potęg hodowli cytryny. Uprawia się je także w USA, Ameryce Łacińskiej, Afryce Południowej oraz w niektórych krajach Środkowego Wschodu.

W Ameryce, we Włoszech czy Hiszpanii uprawia się wiele odmian cytryn jednak ich owoce niewiele się od siebie różnią. Jest to typ cytryny kwaśnej i aromatycznej. I to ona gości na naszych stołach. Natomiast w Azji lubiane są zupełnie inne cytryny, o bardziej słodkich owocach. Nam te wietnamskie czy Chińskie średnio smakują.

Sezonowość – zmora plantatora

Większość odmian cytryn, i to tych najsmaczniejszych, charakteryzuje duża sezonowość. Stanowi to spory problem dla plantatorów, którzy z oczywistych względów życzyli by sobie, aby drzewa owocowały równomiernie przez cały rok. A tymczasem sprawy przedstawiają się następująco….

Weźmy pod lupę taką Sycylię celem lepszego zobrazowania zagadnienia. Główny plon stanowią tutaj cytryny zimowe (limoni invernali). Poza nim, z tych samych drzew i tych samych odmian, pozyskuje się jeszcze cztery mniejsze plony: w czerwcu, sierpniu, maju oraz we wrześniu i październiku. I z tych czterech dodatkowych plonów tylko cytryny zebrane w sierpniu mają znaczenie handlowe. Pozostałe są konsumowane na miejscu. Nic więc dziwnego, że Ci biedni plantatorzy mają focha na sezonowość. Roboty dużo, a kasy jakby mniej.

Metalowy pierścień prawdę Ci powie

W rejonach, gdzie nie występują zimy, nawet te łagodne, owocowanie cytryn jest bardziej równomierne i trwa przez cały rok. Ale i tutaj nie jest tak kolorowo jakby się wydawało. Koszt ich uprawy podnosi konieczność ręcznego zbioru owoców. Tylko w ten sposób można bowiem odróżnić czy owoc jest dojrzały, a co za tym idzie czy osiągnął najlepszy smak. Ponieważ jest to trudne do określenia, za miarę dojrzałości przyjmuje się wielkość owoców poszczególnych odmian, a dokładnie średnicę owoców.

Jak wygląda to w praktyce?

Robotnicy, którzy zbierają owoce z drzewa, zaopatrzeni są w długi pręt, na końcu którego umieszczony jest metalowy pierścień o określonej średnicy. Za pomocą tego pierścienia mierzą poszczególne owoce na drzewie. Te które przejdą przez pierścień zostają na drzewie, aby podrosły i lepiej dojrzały. Owoce większe, zatrzymane przez pierścień zrywa się z drzewa.

Rozbieramy cytrynę na części pierwsze

Utarło się przekonanie, że owoce cytrusowe to najzdrowsze owoce na świecie. Także wiara w ich wyjątkowe właściwości lecznicze, szczególnie cytryny, posunięta jest niekiedy do przesady. Spróbujmy rozwiać wszelkie wątpliwości co do możliwości leczniczych naszej bohaterki.

O wysokiej wartości odżywczej i leczniczej cytryny decyduje nie tylko witamina C, ale i inne składniki.Miąższ cytryny jest bardzo soczysty (zawiera od 86 do 90% wody) i jak wiadomo bardzo kwaśny. To z powodu wysokiej zawartości kwasów organicznych, głównie cytrynowego (6-8%). Ponadto występuje w nim 1,9-3% cukrów, witamina C w przeciętnie 54-87mg% oraz witaminy A, B1, B2 , B3 i P (bioflawonoidy). Znajdziemy tu również sole mineralne (głównie potas ale też sód, magnez, wapń, fosfor, żelazo, cynk), pektyny, kumaryny i inne związki z mniejszych ilościach. Skórka z cytryny zawiera olejek eteryczny o charakterystycznym zapachu, którego głównym składnikiem jest cytral.

Potencjał cytryny już znamy. Teraz krótka lista sensownego jej wykorzystania jako środka leczniczego do użytku domowego(!):

Średniej wielkości owoc cytryny zaspokaja dzienną dawkę zapotrzebowania organizmu na witaminę C.
Jest doskonałym środkiem wzmacniającym układ odpornościowy i z dużym powodzeniem może być wykorzystana jako naturalne lekarstwo na przeziębienia, grypę oraz ogólne osłabienie organizmu.
Wzmacnia i przywraca elastyczność ściankom naczyń krwionośnych chroniąc je przed pękaniem i wylewami. Dlatego zalecana jest w przypadku chorób serca i układu krążenia.
Działa przeciw utleniająco i pomaga usunąć z organizmu nagromadzone wolne rodniki przyspieszające proces starzenia się organizmu.
Ma także właściwości antyseptyczne i oczyszczające – sok z cytryny i olejek cytrynowy mogą być stosowane zewnętrznie na zmiany skórne: trądzik, piegi, brodawki, trudno gojące się blizny.

W roku 1795, we flocie angielskiej, wprowadzono obowiązkową dawkę dzienną 30 g soku cytrynowego. Chroniło to marynarzy przed szkorbutem podczas długich rejsów. Z czasem stała się ona dawką obowiązkową dla wszystkich marynarzy i żołnierzy. Dlatego w Ameryce angielscy marynarze i żołnierze długo po tym byli nazywani „cytryniarzami” – „limey”.

Cudze chwalicie, swego nie znacie!

Mówimy cytryna, myślimy witamina C. Owszem, owoce cytryny opływają w nią. Kiedy jednak zajrzyjmy na nasze rodzime podwórko, szybko okaże się, że królową witaminy C to ona nie jest. Weźmy na przykład taką dziką różę, czarną i czerwoną porzeczkę truskawkę czy poziomkę.

W konkurencji na obecność witaminy C (w mg%) w kategorii wagowej 100 gramów wyniki przedstawiają się następująco.

Dzika róża z wynikiem ponad 1000 plasuje się na pierwszym miejscu, daleko w tyle zostawiając swoje rywalki. Czarna porzeczka i jej wynik 100-400 daje jej miejsce drugie. Kolejne miejsca zajmują truskawka 40-80 i poziomka ok. 60. Biedna cytryna, z wynikiem z wynikiem 45-50 ląduje na przedostatnim miejscu przed czerwoną porzeczką (ok. 46).

Ha! W tej konkurencji na szczęście nie musimy śpiewać „Nic się nie stało..”

Starostwo za cytrynę. W dawnej Polsce cytryny były wielką rzadkością, a cena ich powalała z nóg. Podobno jeden z królów polskich w zamian za podarek składający się z kilku cytryn zrewanżował się ofiarodawcy nadając mu starostwo. Wygląda na to, że cytryny, choć nadal dość drogie, mimo wszystko ogromnie potaniały ?

Cytryna na półce z kosmetykami

Oleum Citri to olejek cytrynowy, który otrzymuje się ze skórki cytryny. Wykorzystywany jest do wyrobu perfum, ale też stosuje się go jako dodatek zapachowy do kosmetyków, środków czyszczących i piorących. Sok z cytryny jest z kolei składnikiem kremów, toników, płynów do kąpieli i szamponów do włosów.

Oba mają dobroczynne działanie dla skóry: odświeżają, wzmacniają i wybielają.

Nic więc dziwnego, że wykorzystywane są w rozmaitych preparatach kosmetycznych mających zapobiegać zmarszczkom, rozjaśniać cerę, zmniejszać widoczność przebarwień i piegów na skórze (zwłaszcza tych spowodowanych działaniem promieni słonecznych).

W kosmetykach do włosów zalecane są jako rozjaśniające, działające przeciwłupieżowo, nadających połysk i ułatwiające układanie ich.

Katalizator smaku

Cytryna, po soli i pieprzu jest jedną z najczęściej używanych przypraw w kuchni. Nazywa się ją katalizatorem smaku, ponieważ pobudza pracę kubków smakowych tym samym sprawiając, że smak potrawy staje się dużo bardziej intensywny.

Znajduje wiele zastosowań w gospodarstwie domowym, cukiernictwie, przemyśle fermentacyjnym oraz spożywczym.Sok z cytryny dodawany jest do wszelkiego rodzaju ryb i owoców morza. Używa się go do marynowania mięs. Sprawdza się też jako dodatek do mięs pieczonych, duszonych oraz do potraw drobiowych. Często stanowi składnik sosów i dipów. Połączenie oliwy z oliwek, soku z cytryny, przypraw i ziół tworzy doskonały i niskokaloryczny sos do większości sałat. W wielu potrawach zastępuje ocet.

Dodawany jest do drinków, koktajli i zimnych napojów. Lemoniada to nic innego jak sok z cytryny z woda i z cukrem. Aromatyczna, świeża skórka cytryny to uniwersalny sposób by odmienić każde danie. Używana jest jako dodatek do wielu deserów, lodów, sorbetów i wypieków. Utartą skórkę można dodać do ciast, ciasteczek, babek, aromatyzowania likierów oraz lukru.

Bardzo popularny włoski likier o nazwie Limoncello jest również wykonany ze startej skórki cytryny. Niepowtarzalną kompozycję smakową tworzy z czekoladą. Idealnie komponuje się też z kardamonem, rozmarynem, kolendrą, miodem, makiem. I tak dalej i dalej… W zasadzie to uniwersalny dodatek do wszelkich potraw i trudno byłoby znaleźć takie, do których cytryna zupełnie nie pasuje.

Jak we właściwy sposób dobrać się do cytryny, aby „wydusić” z niej wszystko co najlepsze?

Aby wydobyć z cytryny pełnię aromatu, należy ją przed przekrojeniem „masować” tzn. rolować przez chwilę np. po blacie kuchennym, delikatnie naciskając dłonią.

Jeśli nie chcemy, aby aromat cytryny był zbyt dominujący, nie należy dodawać jej bezpośrednio do potraw. Wystarczy posmarować sokiem lub skórką brzeg talerza, szklanki czy kieliszka w którym serwujemy nasze kulinarne cuda.
Podczas wyciskania soku do potrawy należy uważać, żeby nie dostały się do niej pestki. Są one gorzkie i mogą zepsuć smak. Tak samo ma się sprawa z miąższem z cytryny. Warto, przed dodaniem do potrawy lub napoju, usunąć białą skórkę, gdyż może nadać gorzkiego smaku.
Należy też pamiętać, że kwas cytrynowy pozbawia potrawy (np. delikatne sałaty czy kruchą panierkę) jędrności. Dlatego nie należy dodawać soku w trakcie ich przyrządzania, a po prostu, wraz ze świeżym daniem, podać na stół pokrojoną cytrynę.

I tym miłym akcentem filmowym poniżej, lekko zaskoczeni, żegnamy cytrynę!

https://www.youtube.com/watch?v=HASXo5LAkfU&NR=1&feature=endscreen